Thủ thuật với các khoản nợ trong gian lận Báo cáo tài chính

Ngoài các gian lận liên quan đến doanh thu, tồn kho, đầu tư, chi phí, nợ cũng là một trong những khoản gian lận để làm đẹp báo cáo tài chính. Gian lận xảy ra khi các khoản nợ bị ghi nhận thiếu (giấu nợ) toàn phần hoặc một phần được thực hiện một cách cố ý. Bất kỳ khoản nợ nào cũng có thể bị ghi nhận thiếu hoặc giảm giá trị nếu doanh nghiệp quyết định làm như vậy.

​

1. Giấu các khoản nợ tiềm tàng

Theo Các nguyên tắc kế toán chấp nhận chung, các khoản nợ tiềm tàng phải được ghi nhận khi doanh nghiệp chắc chắn phải có nghĩa vụ thanh toán tiền cho một bên khác trong tương lai và giá trị khoản nợ phải được đo lường một cách chính xác và đáng tin cậy. Doanh nghiệp nếu muốn gian lận nhằm làm tăng chỉ số thanh khoản và làm giảm mức độ rủi ro của doanh nghiệp sẽ cố tình lòng vòng trong việc ghi nhận các khoản nợ tiềm tàng trên Báo cáo tài chính.
Ví dụ doanh nghiệp A bán các sản phẩm điện tử và bảo hành khách hàng trong vòng 3 năm. Nếu có hư hỏng xảy ra, doanh nghiệp này phải đổi máy mới hoặc sữa chữa miễn phí. Thường thì chi phí này sẽ chiếm khoản 2% chi phí và được ghi nhận vào báo cáo tài chính như một khoản nợ thông thường.
Như vậy nếu A muốn vay từ ngân hàng, cố gắng làm đẹp báo cáo tài chính, công ty sẽ cố tình ghi nhận giá trị bảo hành này thấp hơn nhằm làm giảm số dư nợ phải trả để có một hồ sơ vay vốn đẹp hơn.

2. Giấu khoản doanh thu chưa thực hiện

Một dạng gian lận khác trong việc giấu nợ (làm giảm giá trị phải trả) là cố tình giấu đi các khoản doanh thu chưa thực hiện). Tùy từng loại hình kinh doanh khác nhau mà cách hoạch toán doanh thu chưa thực hiện có vai trò khác nhau trong việc đánh giá doanh nghiệp.
Doanh thu chưa thực hiện phát sinh khi doanh nghiệp nhận tiền từ khách hàng trước khi bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ, khoản doanh thu này chưa được ghi nhận là doanh thu trên Báo cáo hoạt động kinh doanh. Doanh nghiệp có nghĩa vụ phải cung cấp hàng hóa, dịch vụ hoặc bồi hoàn lại số tiền đã ứng trước trong trường hợp không có khả năng cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho khách hàng. Trường hợp gian lận, doanh nghiệp sẽ ghi nhận tăng vào tài khoản tiền và ghi tăng vào tài khoản doanh thu thay vì ghi giảm vào tài khoản phải thu khách hàng.

3. Giấu các khoản nợ phải trả nhà cung cấp

​

Các khoản phải trả nhà cung cấp rất dễ bị giấu đi bởi doanh nghiệp một cách cố ý bằng cách không ghi nhận hợp đồng mua chịu hàng hóa hoặc dịch vụ vào hệ thống kế toán. Để giấu đi các khoản nợ này khi gian lận, doanh nghiệp sẽ không ghi nhận cả hai bút toán nợ và có. Sai phạm này tác động tới cả số dư nợ và số dư có của bảng cân đối kế toán vì thế bảng cân đối kế toán là vẫn cân bằng dẫn đến việc phát hiện sai phạm là rất khó.

Gian lận này rất khó phát hiện bởi kiểm toán, vì dịch vụ không có tính chất hữu hình như tài sản cố định.
Ví dụ: Công ty JP mua 10 tấn hạt cafe từ công ty Đan Nguyên chuyên thu mua cà phê ở Việt Nam với giá trị hợp đồng trị giá 3 triệu USD, thời hạn thanh toán sau 18 tháng kể từ khi nhận hàng. Thời điểm JP nhận số hàng 10 tấn cà phê trên, công ty phải ghi nhận tăng giá trị tài sản và ghi tăng nợ phải trả nhà cung cấp 3 triệu USD. Trường hợp gian lận, JP quyết định không ghi nhận giao dịch này vào hệ thống kế toán. Dẫn đến làm giảm số dư nợ tài sản và làm giảm số dư có nợ phải trả đồng thời đi 3 triệu USD. Gian lận này chỉ làm ảnh hưởng tới chỉ số thanh khoản, không làm ảnh hưởng tới tính sinh lợi của JP.
Sai phạm này có thể phát hiện bởi kiểm toán nhờ kiểm kê hàng tồn kho, tuy nhiên trường hợp JP lưu trữ số cà phê trên ở một nơi khác không phải trong kho bãi của JP thì sai phạm sẽ rất khó phát hiện.

4. Lập công ty con để giấu nợ

Một trong những phương thức tinh vi và khá phức tạp được thực hiện bởi các doanh nghiệp khi gian lận Báo cáo Tài chính là lập các công ty con để giấu nợ. Hình thức này đã có từ lâu trên thế giới và dần phổ biến ở Việt Nam. Điển hình là các ngân hàng đầu tư, công ty bảo hiểm, hay tập đoàn tài chính, các công ty lớn, tập đoàn lập các công ty con nhằm mục đích xử lý nợ xấu để làm sạch Báo cáo Tài chính.

Vì vậy nhà đầu tư cần theo dõi báo cáo tài chính qua các năm, phát hiện điểm bất thường và tìm nguyên nhân hợp lí để giải thích. Nếu có sự bất hợp lí có thể có các gian lận xảy ra và sớm muộn sẽ ảnh hưởng đến giá cổ phiếu.